Toekomstbestendig pensioen? Eerst de vertrouwenscrisis begrijpen!

Dreigende kortingen en (bijna) geen indexaties, terwijl rendementen goed zijn en de economie bloeit!? Rutte zegt: einde doorsneepremie, maar verder? De polder palavert door over (geen) pensioenpotjes, eventueel aangevuld met buffers: is dit ‘m voor bijvoorbeeld zzp’ers? Twintig jaar terug hoorde ik in een deelnemersraad een pleidooi aan voor een premievrij en welvaartvast pensioen. Dat is ondertussen verder weg dan ooit! Waar en hoe is vertrouwen verloren gegaan? Wat zaken op een rijtje:

1. Al ruim een decennium (bijna) niet indexeren;
2. Kortingen dreigen, steeds grimmiger;
3. Premie was in de nineties bijna nul geworden, inmiddels ruim 20% van de pensioengrondslag;
4. Alle huidige deelnemers hebben een belang bij (voortzetting van) de doorsneepremie – voorzichtig dus met praten over beëindiging;
5. Allerlei lagere middenklasse beroepen bouwen geen pensioen meer op want zzp’er;
6. Mede daardoor verouderen (deelnemerbestanden van) pensioenfondsen (leidt tot opwaartse druk op de doorsneepremie);
7. Eerder verdwenen VUT en prepensioen, sneller dan eerst afgesproken;
8. En demografie vergt dat we later met pensioen gaan. Dat is zo, maar de manier waarop: (1) de bruuske invoering trof mensen met hun planning op de rit midscheeps; (2) werkgelegenheid voor ouderen is nog lastig; (3) in fysieke beroepen waar ze vaak jong beginnen pakt het te draconisch uit. Het ‘terug’ geluid zwelt aan!

Voor visie moet je bij de opticien zijn – zoiets zei Rutte recent. De politiek laat het aan de polder over een toekomstbestenig pensioensysteem te ontwerpen. Maar de polder is er voor de belangen van werkgevers en vakbondsleden. Dat laatste representeert zeker niet de hele factor arbeid en de vakbond is er in beginsel niet voor niet aangeslotenen. Bovendien gaat de polder zich niet buigen over een thans erg actuele vraag: pensioen, arbeidsvoorwaarde of oudedagsvoorziening? Moet het gekoppeld worden aan een (CAO) baan of niet, en dan – dus – geregeld moet worden door de burger bij/via de staat, verzekeringsmaatschappijen of een te ontwerpen vehikel, zoals een doorstart van pensioenfondsen. Historisch is pensioen in Nederland arbeidsvoorwaarde. Kijkend naar thans buitengeslotenen en over de grens in Europa lijkt het toch het laatste te moeten worden. Tijd voor visie?

Vertrouwen vergt feiten en gezonde beeldvorming: dat lasten en lusten eerlijk verdeeld worden over bevolkingsfacties en tijd. Die twee gaan samenlopen als over de tijd het welvaren van generaties wordt vergeleken. Overigens gaat alles makkelijker met een jongere bevolking: pensioen is dan nog verder weg en er komt meer premie binnen. Prikkelend dat veel babyboomers moeten onderkennen dat hun (klein)kinderen het toch echt minder goed gaan krijgen. De waanzinnige geldschepping van de afgelopen jaren heeft markten ontwricht. Maar we zijn steeds meer op de markt gaan vertrouwen: verdeelproblemen zouden dan beter opgelost worden. Lees het bovenstaande eventueel nogmaals als je nog niet ziet dat slechts de staat hier kan oplossen – en dat dus ook moet doen!

En dat allemaal in een tijd waarin vertrouwen gestaag afbrokkelt. Ik kan wijzen op internet reaguurders en nepnieuws; op opkomend populisme; en, bijvoorbeeld, gele hesjes. Bij die laatsten zie ik weinig coherentie, maar er lijkt echt een noemer te zijn: de lagere middenklasse die (ook) kind is van de rekening, de rekening van marktwerking en globalisering. Deze bevolkingsgroep kijkt al decennia aan tegen stilstand, terwijl de rijken – remember Piketty – wel vooruitgaan. Die pensioencrisis kan in een veel breder verband worden begrepen. Een wederopbloei van het pact tussen burger en staat is vereist: wat te moeilijk of te ver weg (in tijd) ligt moet niet aan de burger worden overgelaten. Vertrouwen vergt een staat met visie!