Solidariteit bij pensioen van oud naar jong??

De laatste tijd lezen we af en toe dat ouderen solidair zijn met de pensioenen van jongeren! Een partij als 50Plus brengt dit regelmatig te berde. De meeste mensen die ik ken snappen hier helemaal niets van. Meestal wordt het omgekeerde verondersteld en de doorsneepremie brengt inderdaad zonder meer met zich mee dat jongeren solidair zijn met ouderen. (Uitleg: per euro premie krijgt iedere deelnemer aan een pensioenfonds evenveel aanspraak op pensioen, maar bij een jongere duurt het veel langer voordat er moet worden uitbetaald. Dan kan er langer rendement worden gemaakt.) Maar hoe kan dan ook het omgekeerde worden beweerd? En hoe verhoudt dat zich tot het grotere geheel?

Eerst de technische kant. Pensioenfondsen houden kapitaal aan met het oog op de pensioenen die moeten worden uitgekeerd. Hoe langer het duurt voordat de uitkeringsfase begint, hoe langer er rendement kan worden geboekt op de ingelegde premies en hoe minder kapitaal er dus in de kas hoeft te zijn. Maar dat betekent uiteraard dat veranderingen in de rente harder aantikken naarmate het langer duurt voordat de uitkeringsfase begint, beide kanten op! Een zakkende rente zal dan ook harder doorwerken bij de aanspraken van jongeren dan die van ouderen. Anders gezegd, voor een oudere maakt het (voor de reservering in verband met de pensioenaanspraak) niet zoveel (meer) uit als de rente zakt vergeleken met een jongere. Dat de rente waarmee pensioenfondsen moeten rekenen richting nul procent is gezakt heeft dan ook inderdaad relatief meer effect gehad op de pensioenenreserveringen voor jongeren dan voor ouderen.

Als die rente er zoveel toe doet, welke kiezen we dan? In Nederland is dat een zeer veilige rente die is afgeleid van de rente op kapitaalmarkten voor staatsleningen. En daar begint het gelazer al: in de praktijk boeken pensioenfondsen veel meer rendement dan deze rente! Allerlei betrokkenen willen dat er met het reële rendement wordt gerekend in plaats van met die hele veilige rente. Als een hoger rendement wordt verondersteld hoeft er minder geld in kas te zijn en kan een groter deel van het aanwezige kapitaal worden aangewend om – bijvoorbeeld – te indexeren. Dit strookt met de belangen van mensen die nu pensioen genieten, maar voor jongeren kan dit dramatisch uitpakken als er toch nog tegenvallers opspelen. Door de lage rente betalen ze al meer per euro aanspraak dan ouderen destijds en met alle veranderingen die er aan lijken te komen is het heel wel mogelijk dat straks niemand meer solidair is met wie dan ook in pensioenland. De keuze met welke rente gerekend wordt heeft dan ook alles te maken met de verdeling van lusten en lasten in pensioenland nu: in het bijzonder met de vraag of er een indexatie kan worden toegekend.

Ik herinner me dat in de jaren negentig de bomen tot in de hemel leken te groeien: mijn premie is zelfs even helemaal nihil geweest en elke loonsverhoging werd 1-op-1 direct doorgegeven als een indexatie. Bovendien konden veel ouderen eerder ophouden in verband met de VUT, waarbij hun pensioenopbouw doorliep! Ik wil ook nog noemen dat mensen voortdurend langer zijn gaan leven – ook langer dan aangenomen bij de premiebepaling. Veel ouderen hebben echt veel profijt gehad van de gang van zaken bij Nederlandse pensioenen. Kijkend naar de veranderingen die er aan komen wordt dat minder voor jongeren. Dat begint al met de doorsneepremie, die behelst dat een jongere eigenlijk teveel betaalt voor zijn pensioenopbouw en een oudere te weinig. Fijn als dat ophoudt, maar je hebt wel al die tijd teveel betaalt en wordt dat gecompenseerd? Dat is vooral van belang voor de jongere die op weg is wat ouder te worden en voor wie de doorsneepremie in zn voordeel gaat werken. Als er een jaar of 20 teveel is betaald (vergeleken met de actuariele premie), dan heeft het wegvallen van de doorsneepremie veel invloed op het eindresultaat.

Als straks de rente weer gaat stijgen zal dat meer drukken op de reservering wegens de aanspraken van jongeren dan van ouderen. Ouderen hebben in het verleden sowieso al veel profijt gehad van het toenmalige pensioensysteem. Om dan nu op basis van een tijdelijk – die lage rente stopt echt wel een keer – opspelende eigenschap van onze pensioensystematiek met droge ogen te beweren dat ouderen solidair zijn met pensioenen van jongeren is wat mij betreft een gotspe. Toch kwam ik recent in de NRC een ingezonden brief tegen van een pensioenfondsbestuurder die dat beweerde. Dit is allemaal natuurlijk koren op de molen van een partij als 50Plus. Maar het klopt niet met het grotere plaatje en het draagt bij aan divergentie in onze samenleving. Zowel jongeren als ouderen menen zich, niet geplaagd door al te veel kennis van de achterliggende techniek, gepakt te voelen. Fijn hoor, dat de groeiende verdeeldheid in onze samenleving zo ook gaat opspelen bij pensioenen.

Tot besluit, deze problematiek is inherent aan de manier waarop we omgaan met een aanspraak op pensioen. Mensen werken echter niet meer levenslang voor één baas, mogelijk zijn ze ook ZZPer geweest, er wordt eens baangewisseld met inkomensachteruitgang, etc. Bovendien is een aanspraak minder relevant als het allemaal nog lang duurt. Voor jongeren is een echte aanspraak niet nodig. Een spaarpotje en een indicatie hoeveel pensioen daarvoor gekocht kan worden tzt is voldoende en vergt bovendien veel minder kosten dan de huidige systematiek. Dat kan zelfs in een soort spaarfondsidee worden georganiseerd, bij een bank of een beleggingsfonds. Ben je meteen van een bende kosten af die voor jongeren toch al niet zo nodig waren. Volgens mij is zoiets onvermijdelijk, ook al lijken we daar nog steeds niet op te mikken!