De lol van kunstvervalsingen

… is dat ze echt bij de kunst horen! Kunst is van de wereld en gaat over de wereld – net als taal – dus onvermijdelijke zelfverwijzing.

Juist bij kunst is het uitermate frappant hoe het ware (niet) gekend kan worden bij confrontatie met het valse, afhankelijk van de dominerende polariteit. Überhaupt is dit één van de drijvende vraagstukken voor de mensheid: wat is waar, hoe dat te (onder)kennen? Als er een waarheid in taal is gevat, is het dan slechts taal, of is het dan ook iets echts in de wereld? In deze tijden worden we vergiftigd met nepnieuws, de actualiteit is dan ook tastbaar. Communicatie vergt contrastwerking, teneinde het ene van het andere te onderscheiden.

• Waarde versus prijs
• Mooi of duur?
• Voelen versus denken?
• Vormend, roerend, inspirerend, of is het een belegging, een trade?
• Voel ik authentieke expresssie of moet ik gewiekst naäperij vaststellen?
• Ben je – in je kop! – bezig met wat je zelf vind, of met wat anderen vinden (van jou(w handelen))?
• Schijn of waarde scheppen(d)?
• … doen versus zijn?

Ja, wat voel/beleef/drijft je eigenlijk? Goed voor je ziel of je portemonnee? Ben je echt in contact met je drijfveren, of wil je slechts complimenten of bewondering van jouw umwelt? Onze culturen neigen ernaar het inhoudelijke te instrumentaliseren: handelen om goed of beter voor jouw in-group voor de dag te komen. Waarom koop/doe/vind/zeg je iets? Allemaal vragen die gesteld kunnen worden bij zowel echte als valse kunst. Maar wie niet echt geraakt wordt door een kunstwerk zal op externe bronnen – meningen van anderen dus! – moeten leunen om benul van de waarde te krijgen. Dan zitten we toch al snel in het perspectief van een handelaar of een belegger. Op zich niks mis mee, maar wel een frappante voedingsbodem voor bedrog aangezien juist bij kunst de prijs in het commerciële verkeer een veelvoud bedraagt van de productiekosten. Mijns inziens zit er ook een soort karmische rechtvaardiging in de stortvloed van vervalsingen. Het leven prikkelt voortdurend om bewustzijn te ontwikkelen, om tot authentieke oordelen te (kunnen) komen. Wie het leven aanpakt op basis van (gecertificeerde) garanties vraagt erom belazerd te worden! Ook deze onderkenning sluit wonderlijk goed aan bij de actualiteit. Accountants controleren de cijferberg, van bedrijven bijvoorbeeld. Maar juist uit deze beroepsgroep stijgt voortdurend een onwelriekende walm op! In mijn pensioenfondsentijd viel het me al op dat deze beroepsgroep meer bezig was met (een schijn van) correcte procedures dan met juiste cijfertjes. Ruimer bekeken, van gasbevingen tot sjoemeldiesels, van PGB leugens tot de vele mensen die onterecht zijn veroordeeld voor moord, we kunnen onze overheid niet vertrouwen!

En politici (dus) ook niet. Frappant dat ze – zie Bos en Balkenende – nogal vaak voor een loopbaanvervolg neerstrijken bij de accountancy. En ook frappant dat deze beroepsgroep liever gecertificeerde ouwe meuk als die twee Rembrandts, Oopjen & Marten, aanschaft dan te investeren in moderne kunst(enaars). Op zich hoort het wel bij een vergrijzende samenleving om steeds meer met het verleden bezig te zijn. Wij kunnen wel denken dat we het in Europa getroffen hebben met die Grieken en Romeinen, maar voor de rest van de wereld is heel Europa vooral history! Ergens is het dan wel grappig dat de werkplaatsen van kopieerders en vervalsers tegenwoordig vooral in China staan.

Wat is waar, wat is echt? De confrontatie met bedrog als een ijsdouche kan deze vragen bruut in het zoeklicht zetten. Onze menselijke behoefte(s) aan garanties en zekerheden hebben geholpen onze recht- en welvaartstaten, gegarandeerd en gecertificeerd, te ontwikkelen. Maar mensen hebben behoefte aan meer zekerheid dan de werkelijkheid trekt. Vliegtuigen worden zomaar uit de lucht geknald – MH17 – en burgers worden door jihadisten afgemaakt vaccinaties en medicaties worden betwijfeld en hoe we moeten denken over Europa en migranten is ook een groeiende bron van onzekerheid.

Onze constante krampachtige zoektocht naar zekerstellende waarheden wringt te erg met ultieme zekerheden, zoals de dood en dat de tijd daaraan voorafgaand vooral geleefd moet worden. Openstellen en loslaten, dunkt me – ontsnap aan die grimmige angstgreep! Ik zou zeggen: tijd voor (veel) meer kunst!